Eksproprijacija
Eksproprijacija je pravni institut prelaska privatne svojine u državno vlasništvo uz pravičnu novčanu naknadu radi zadovoljenja opšteg interesa.
Sadržaj:
Zakon o eksproprijaciji matični je zakon kojim je uređena eksoproprijacija. Pravo svojine je u našem zakonodavnom sistemu apsolutno pravo, neprikosnoveno i svakako najvažnije imovinsko pravo koje je garantovano Ustavom Republike Srbije, i ono kao takvo može biti ograničeno ili oduzeto samo radi zadovoljenja opšteg interesa, uz naknadu koja ne sme biti niža od tržišne vrednosti nepokretnosti nad kojom se vrši eksproprijacija.
Predmeti mogu biti nepokretnosti, zgrade, zemljište i drugi građevinski objekti. Da bi bila izvršena potrebna je ispunjenost određenih uslova.
Neophodnost postojanja opšteg, odnosno javnog interesa. Naime, moraju postojati oni interesi, koji su od značaja za društvenu zajednicu da bi eksproprijacija bila opravdana, na primer izgradnja puteva, železnice, gasovoda, objekata kulture ili sporta, bolnica, parkova ili škola, ali i radi obezbeđenja zaštite životne sredine, eskploatacije sirovina ili nekih drugih opravdanih razloga.
Kao drugi uslov, javlja se pravična naknada koja mora biti isplaćena vlasniku zemljišta koje se ekspropriše, a koja ne može biti manja od tržišne cene nekretnine.
Vrste eksproprijacije
Razlikuju se dve vrste, s obzirom na pravne posledice koje proističu:
Potpuna
Potpunom eksproprijacijom dolazi do promene imaoca prava na nepokretnosti koja je predmet eksproprijacije, odnosno promene prava.
Delimična
Delimičnom eksproprijacijom se ne oduzima pravo svojine, već se njegovo pravo ograničava na određeni period koji ne može biti duži od tri godine, na primer pravo zakupa ili službenosti radi vađenja rude, ispitivanja terena, vađenja šljunka ili peska. Protekom navedenog roka, korisnik eksproprijacije je dužan da vrati nepokretnost u prvobitno stanje.
Bez obzira o kojoj vrsti je reč, neophodnost postojanja javnog interesa je osnovni uslov.
Kako teče postupak eksproprijacije?
Da bi bila zakonita neophodno je da se sprovodi u javnom interesu, koji se pre toga mora utvrditi na osnovu zakona ili rešenja Vlade Republike Srbije, a na osnovu predloga za utvrđivanje javnog interesa, u kom se odlučuje u roku od 90 dana. Rešenjem se utvrđuje i ko je korisnik eksoproprijacije, a to mogu biti javno preduzeće, jedinica lokalne samouprave, autonomna pokrajina, javni fondovi kao i sama Republika Srbija.
Postupak se započinje podnošenjem predloga od strane korisnika eksproprijacije.
Postupak se sprovodi pred nadležnim opštinskim organima u upravnom postupku, koji će doneti rešenje o eskproprijaciji ukoliko su ispunjeni svi uslovi. Pre donošenja rešenja, neophodno je da organ opštine u mestu u kom se nalazi nepokretnost koja se eksorpopriše sasluša vlasnika nepokretnosti o svim činjenicama koje su od značaja za eksproprijaciju. Na ovo rešenje, može se izjaviti žalba.
Postupak za utvrdjivanje naknade
Naknada za eksproprisano zemljište svakako je za vlasnika nepokretnosti koja se oduzima najvažniji segment celokupnog postupka.
Cilj naknade je obeštećenje sopstvenika, koja može da se izvrši u novcu ili zamenom za drugu nepokretnost. Nakon što rešenje o eksproprijaciji postane pravnosnažno, nadležni organ zakazuje raspravu za određivanje naknade, na osnovu ponude o visini koju korisnik eksproprijacije dostavlja vlasniku.
Ovo se može okončati sporazumom o visini naknade, koji ima snagu izvršne isprave ili se o visini naknade može odlučivati u vanparničnom sudskom postupku, ukoliko ne dodje do sporazuma o visini naknade. Ovaj postupak je hitan, a prilikom određivanja naknade, u obzir se uzimaju različiti faktori, kao što su lokacija, tržišne prilike ili vrsta zemljišta. Nakon utvrđivanja svih činjenica sud donosi odluku o visini i obimu naknade.
Važno je istaći da je situacija u praksi takva da se vlasnicima dosudi daleko veći iznos na ime naknade za eksproprijaciju od onoga koji je prvobitno ponuđen od strane korisnika eksprorpijacije, često takva naknada može biti i duplo veća.
Deeksproprijacija
Deeksproprijacija predstavlja postupak suprotan eksproprijaciji, koji predstavlja mogućnost da se na zahtev lica od koga je zemljište oduzeto eksproprijacijom, ista nepokretnost vrati, ukoliko eksproprijacija nije ostvarena, ili je za to zemljište određena drugačija svrha od prvobitne zbog koje je zemljište oduzeto. Na primer, bude oduzeto za izgradnju škole, a odustane se od izgradnje i izgradi se pruga.
Šta je faktička eksproprijacija?
Zakon ne poznaje termin faktičke eksproprijacije, ali se ona ipak veoma često dešava u praksi, u nekim prigradskim naseljima ili seoskim područjima.
Predstavlja oduzimanje imovine vlasnicima nepokretnosti radi izgradnje puteva, mostva, trgova, ali bez prethodnog sprovođenja postupka i isplate naknade, odnosno faktičkog zauzimanja zemljišta. Ovakvim postupanjem, krše se osnovna ustavna i ljudska prava vlasnika nepokretnosti.
Primer:
U gradskom naselju XY u vašoj ulici asfaltiran je i izgrađen put od strane grada, kojom prilikom je deo puta prešao preko vašeg placa, ali za to vam grad nije isplatio odgovarajuću naknadu.
Koja su moja prava u slučaju faktičke eksproprijacije?
Lica čija su imovinska prava ugrožena, mogu ih zaštiti samo u sudskom postupku podnošenjem odgovarajuće tužbe.
Za uspeh u postupku, neophodno je dokazati da je preko vašeg placa izgrađen put od strane nekog organa javne vlasti bez prethodne odluke.
Osim ove suštinske činjenice, neophodno je utvrditi da li je nepokretnost oduzeta ili zauzeta u celosti ili samo delimično, da li je na lokaciji izgrađena komunalno - infrastrukturna mreža, da li je takvo opremanje uticalo na povećanje vrednosti imovine i u kom obliku, odgovore na ova, ali i druga pitanja daje sudski veštak građevinske struke.